Voor topsporters is er geen eenduidige start- en specialisatieleeftijd

De bevraagde sporters kwamen uit dertien landen (België, Brazilië, Canada, Denemarken, Spanje, Estland, Finland, Japan, Nederland, Noord-Ierland, Portugal, Zuid-Korea en Zwitserland). 43% van hen was vrouw. Allen waren (potentiële) olympische sporters (hetzij top-16 van de wereld of top-12 van een continent, hetzij financieel ondersteund met als doel om succesvol te zijn bij Olympische Spelen, wereldkampioenschappen of continentale kampioenschappen).

Tennis vroeg, bobslee laat

De sporters waren gemiddeld 10,6 jaar oud toen zij met hun sport begonnen en 15,6 jaar oud toen zij zich in hun sport specialiseerden. Tennis (6,0 jaar) en turnen (6,2 jaar) waren de sporten die het vroegst werden opgepikt, boogschutters en bobsleeërs begonnen veel later met hun sport (respectievelijk 17,4 en 20,2 jaar), zoals te zien in de horizontale as van onderstaande figuur. Ook waren tennis en turnen sporten waarin de startleeftijd relatief weinig verschilde tussen sporters, bij het boogschieten was dit verschil het ruimst.

Specialisatie vond het vroegst plaats in het turnen (10,7 jaar) en het laatst in het bobsleeën (21,7 jaar), zoals te zien in de verticale as van de figuur. Gemiddeld duurde het 4,9 jaar voordat de topsporters zich volledig op hun sport gingen focussen, maar ook hier waren aanzienlijke verschillen. Skiërs, voetballers en basketballers namen de meeste tijd voor hun specialisatie (7,5 jaar), boksers, gewichtheffers en bobsleeërs de minste (1-2 jaar). De kleinste verschillen in specialisatieleeftijd tussen sporters in eenzelfde discipline werd gevonden bij ritmische gymnastiek, gewichtheffen en worstelen, de grootste verschillen bij (boog)schieten en paardensport.

Vroeg, normaal, laat

Afgaande op een ‘standaard’ startleeftijd van 6 tot 12 jaar en een specialisatieleeftijd tussen 12 en 16 jaar, deelden de onderzoekers sporten in vijf categorieën in (te zien in de figuur: IV). De meeste sporten (15 van de 33, waaronder zwemmen, hockey en voetbal) volgden de standaardleeftijden (categorie II). Sporten waarin bij een normale startleeftijd juist op jonge leeftijd werd gespecialiseerd, waren turnen, ritmische gymnastiek en synchroonzwemmen (categorie I). Sporten waarbij dit op latere leeftijd gebeurde, waren curling, zeilen en volleybal (categorie III). Disciplines waarin sporters na hun 12de levensjaar begonnen, maar voor hun 16de specialiseerden, waren kanovaren, worstelen en gewichtheffen (categorie IV). Sporten waarin de beoefenaars ook pas na hun 16de volledig concentreerden, waren triatlon, atletiek, roeien en wielrennen (categorie V).

Man-vrouw verschillen

Binnen de onderzochte groep kwam tevens naar voren dat mannelijke topsporters eerder waren begonnen in het wielrennen, schermen, voetbal, roeien en tennis dan vrouwelijke topsporters. Vrouwen bleken juist op jongere leeftijd voor het eerst te hebben gekanood of gehockeyd. Wat betreft de specialisatieleeftijd: die lag in het worstelen bij de mannen lager, terwijl vrouwen zich eerder in het turnen, basketbal, schieten en volleybal hadden gespecialiseerd.

Geen haast

Talentontwikkeling is een belangrijk thema in de sport, maar lastig te organiseren omdat het geen eenvoudig rechtlijnig proces is. De resultaten van de huidige studie kunnen een leidraad vormen voor talentcoaches in diverse olympische sporten. Hoewel er – mede afhankelijk van de tak van sport – duidelijke individuele verschillen bestaan tussen topsporters wat betreft het pad dat ze vanaf hun jeugd naar de mondiale top hebben afgelegd, geldt voor het merendeel van de sporten dat er geen haast is om er op jonge leeftijd mee te beginnen en er vroeg in te specialiseren. Dat bevestigt eerder onderzoek waaruit bleek dat te vroeg specialiseren nadelen en risico’s met zich meebrengt en dat late specialisatie een belangrijke voorspeller voor duurzaam sportsucces is.