Sportwetenschappers dachten al lang dat het publiek bij een voetbalwedstrijd medeveroorzaker is van het bekende fenomeen ‘thuisvoordeel’. Het kan immers niet anders dan dat 50.000 schreeuwende kelen in een stadion de voetballers opjutten. Ook kan het publiek de scheidsrechter beïnvloeden, waardoor die in het voordeel van de thuisploeg gaat fluiten. Wetenschappers konden dit echter nooit op grote schaal en in een reële wedstrijdsituatie onderzoeken. Totdat de coronapandemie een einde maakte aan de volle stadions.
Thuisvoordeel
In het voetbal heeft de thuisspelende ploeg een grotere kans om te winnen. Dit zogenaamde ‘thuisvoordeel’ heeft verschillende oorzaken, waar het publiek er één van is. Als het stadion grotendeels gevuld is met fans van het thuisspelende team, wordt dit team luid aangemoedigd en het uitspelende team uitgejoeld.Andere factoren die voor thuisvoordeel zorgen, zijn meer van praktische aard. Bij thuiswedstrijden hoeven spelers niet ver te reizen, kunnen ze gewoon in hun eigen bed slapen en hun eigen routine afwerken voor de wedstrijd. Ze staan daardoor mogelijk minder vermoeid op het veld dan de uitspelende ploeg. Daarnaast kennen ze ‘hun’ stadion door en door. Ze weten bijvoorbeeld hoe de wind meestal staat, hoe de lichtinval is en hoe de reclameborden er op de achtergrond uitzien. Tenslotte is er waarschijnlijk ook sprake van een self-fulfilling prophecy: de wetenschap dat thuisvoordeel bestaat verhoogt het zelfvertrouwen van spelers tijdens thuiswedstrijden. Daarmee helpt dit bewustzijn om het thuisvoordeel in stand te houden.
Thuisvoordeel is niet in elk land hetzelfde, zo toont onderzoek uit 2006 aan. Binnen Europa zijn de Balkanlanden koploper in thuisvoordeel: teams winnen daar 65 tot 79 procent van de thuiswedstrijden. Andorra staat onderaan met een thuisvoordeel van 49 procent, terwijl Nederland met 62 procent gewonnen thuiswedstrijden in de middenmoot eindigt. Volgens onderzoekers komt het verschil in thuisvoordeel mogelijk door territorialiteit: spelers uit vroegere conflictgebieden zouden een grotere neiging hebben om hun thuisstadion te verdedigen tegen andere partijen[1]. Ander onderzoek toont aan dat thuisvoordeel het grootst is in landen met een collectivistische cultuur, waarin het groepsbelang boven het individuele belang wordt gesteld. Ook is het thuisvoordeel groter in landen waar relatief veel corruptie heerst[2].
Referee bias
De scheidsrechter kan het thuisvoordeel versterken door beslissingen te maken in het voordeel van het thuisspelende team. Dit heet ook wel ‘referee bias’. Een scheidsrechter is dan partijdig, zonder zich daarvan bewust te zijn. Onderzoeken tonen aan dat scheidsrechters meer overtredingen, penalty’s, en gele en rode kaarten aan het uitspelende team geven. Ook geven ze meer extra speeltijd als het thuisteam één punt achterstaat, en minder speeltijd als het thuisteam één punt voor staat.
Onderzoekers hebben twee mogelijke verklaringen voor referee bias. Ten eerste zorgt het publiek voor sociale druk, waardoor de scheidsrechter eerder geneigd is om een overtreding toe te kennen aan het uitspelende team. De arbiter wil namelijk, bewust of onbewust, het publiek tevredenstellen. Ten tweede associeert een scheidsrechter de ernst van de overtreding met het volume van het publieksgeluid. Het publiek zal namelijk meer kabaal maken bij een zware overtreding dan bij een minder ernstig vergrijp. Ditzelfde mechanisme geldt ook in andere situaties met publiek: een speech is overtuigender als er hoorbare steun vanuit het publiek is en een grap is komischer als het publiek mee lacht[3].
Video’s
Onderzoekers hebben al vaker geprobeerd om de rol van het publiek en de scheidsrechter in thuisvoordeel vast te stellen. Zo lieten ze scheidsrechters video’s zien van spelsituaties, waarin het publiekslawaai was gemanipuleerd. Hieruit bleek dat scheidsrechters ongeveer 15 procent meer beslissingen in het voordeel van het thuisteam namen. Ook gaven scheidsrechters vaker een gele kaart bij een spelsituatie mét geluid dan bij exact hetzelfde filmpje zónder geluid. Deze bevindingen ondersteunen de referee bias, maar video’s zijn natuurlijk niet helemaal te vergelijken met echte spelsituaties in het stadion.
Lege stadions
De lege stadions door de coronamaatregelen boden zoals gezegd ineens de kans om de invloed van publiek op het thuisvoordeel in echte wedstrijden te onderzoeken. De grootste studie die tot nu toe gepubliceerd werd, kwam van de universiteit van Triëst[4]. De Italianen bekeken 841 wedstrijden zonder publiek uit de topdivisies van Italië, Spanje, Engeland en Duitsland. Ze vergeleken de resultaten van die wedstrijden met die van de afgelopen drie seizoenen waarin wel met publiek gespeeld werd.
Gehalveerd
En wat bleek? Mét publiek wonnen thuisteams ongeveer 60 procent van de punten. Dat betekent dat het thuisspelende team 10 procent méér punten wint dan wanneer er geen thuisvoordeel zou zijn. Zonder publiek was dit nog 55 procent. Het thuisvoordeel wordt daarmee gehalveerd. Het gebrek aan publiek had ook invloed op de beslissingen van de scheidsrechter. Zonder publiek gaf de scheidsrechter evenveel overtredingen, kaarten en penalty’s aan het thuisteam als aan het uitspelende team. Ook was er geen sprake van meer of minder extra speeltijd afhankelijk van de stand. De Italianen concluderen hieruit dat de scheidsrechter onpartijdig is tijdens wedstrijden zonder publiek. De resultaten van het onderzoek bevestigen dus het feit dat het publiek de scheidsrechter partijdig maakt.
Dit stuk verscheen eerder in het magazine NLCoach (jaargang 15, nummer 4).
Bronnen
- Pollard R. Home advantage in soccer: variations in its magnitude and a literature review of the inter-related factors associated with its existence. J Sport Behav. 2006;29(2):169
- Gelade GA. National culture and home advantage in football. Cross-Cultural Res. 2015;49(3):281–96.
- Unkelbach C, Memmert D. Crowd noise as a cue in referee decisions contributes to the home advantage. J Sport Exerc Psychol. 2010;32(4):483–98.
- Sors F, Grassi M, Agostini T, Murgia M. The sound of silence in association football: Home advantage and referee bias decrease in matches played without spectators. Eur J Sport Sci. 2020:. DOI: 10.1080/17461391.2020.1845814.
